Het van Dale etymologisch woordenboek zegt het volgende:
Theologie komt van theos [god] + -logie waar “-logie” betekent: “achtervoegsel met de betekenis ‘verhandeling, theorie, wetenschap’“, afkomstig van het griekse -logia [woord, verhandeling], of logos [woord, leer] van legein [spreken, verklaren]”.
We hebben de keus of we theologie een ‘verhandeling’, ‘theorie’ of ‘wetenschap’ noemen. In ieder geval en in zijn algemeenheid spreken we van een ‘logie’ wanneer het een studie betreft, die al dan niet aan een leerinstelling wordt gebezigd. Psychologie, antropologie, biologie bijvoorbeeld zijn studies naar respectievelijk de geest, de mens en het leven. De studie wordt onderwezen in scholen en aan universiteiten en personen die zich met die studie bezighouden worden vaak psycholoog, antropoloog of bioloog. Datzelfde geldt ook voor theologie, een studie die wordt onderwezen op onderwijsinstellingen van diverse aard maar ook buiten leerinstellingen mensen bezighoudt. Een persoon die zich verdiept in theologie is een theoloog.
Wanneer theologie op een universiteit wordt gepraktiseerd, wordt over het algemeen aangenomen, dat het een wetenschap betreft. En historisch bezien, is theologie in ieder geval altijd als een wetenschap beschouwd. Onderwijs (op grote schaal) is in de westerse wereld in kloosters ontstaan, waar godgeleerden nieuwe rekruten opleidden in de kennis van en over god. Na verloop van tijd werd aan het curriculum de ene na de andere discipline toegevoegd, zoals natuurwetenschappen, kennis van de fysieke mens, kennis van de natuur.
Tegenwoordig en vooral in Nederland wordt theologie op verschillende manieren beschouwd:
- Leer van het christelijk geloof, bijbelstudies, onderwezen aan zogenaamde christelijke universiteiten (o.a. Kampen, Ede).
- Theologie (breed georiënteerd, wereld religies) onderwezen aan algemene universiteiten zoals Nijmegen en Amsterdam.
- Priesteropleiding in o.a. ‘s-Hertogenbosch.
- Opleiding tot predikant in o.a. Amsterdam, Groningen en Utrecht.
Als je ChatGPT vraagt ‘Wat is theologie?’ volgt de volgende alinea, met dank aan Elon Musk 😉 :
Theologie is de systematische studie van de aard van het goddelijke, religieuze overtuigingen en de praktijk en ervaring van religie. Het omvat het onderzoek van concepten zoals God, goden of het goddelijke, evenals de analyse van religieuze teksten, tradities en praktijken. Theologie kan vanuit verschillende perspectieven worden benaderd, waaronder:
- Historische theologie: Bestudeert de ontwikkeling van religieuze overtuigingen en praktijken in de loop van de tijd.
- Bijbelse theologie: richt zich op de interpretatie van heilige geschriften.
- Systematische theologie: Organiseert en synthetiseert religieuze doctrines tot een samenhangend systeem.
- Praktische theologie: past theologische inzichten toe op het dagelijks leven en de religieuze praktijk.
- Filosofische theologie: gebruikt filosofische methoden om theologische vragen te onderzoeken.
- Vergelijkende theologie: onderzoekt de overeenkomsten en verschillen tussen verschillende religieuze tradities.
Theologie kan een academische discipline zijn die wordt beoefend aan universiteiten en seminaries, en kruist vaak gebieden als filosofie, geschiedenis, antropologie en literatuur. Het doel van theologie is om het begrip van religieus geloof te verdiepen en fundamentele vragen over het bestaan, de moraal en de aard van het goddelijke aan te pakken.
Geweldig toch, ChatGPT? Nog afgezien van de correctheid van het bovenstaande verschijnen bij het beantwoorden van een simpele vraag (lees: duidende vraag over één enkel begrip) talrijke nieuwe begrippen, die allemaal duiding behoeven. Ik ga ervan uit dat de lezer de meeste begrippen (zoals studie, praktijk, onderzoek, analyse e.d.) eenduidig zal interpreteren. Maar dan blijft o.a. over:
- god
- goddelijk
- religieus
- overtuiging
- religieuze overtuigingen
- religieuze doctrines
- religieus geloof
Met bovenstaande definitie komen we van de regen in de drop. Daarom beter de vraag: ‘Wat wordt op déze site verstaan onder theologie?’
Definitie:
Theologie is niet zo zeer een studie op zichzelf, maar een specialisatie in de filosofie, die zich bezig houdt met de culturele aspecten van religie, verband houdend met de aspecten in een cultuur waarin een god of goddelijk wezen voorkomt, waarbij god is gedefinieerd als een fenomeen, substantie, identiteit, wiens voorstelling ervan wordt gedeeld door een groep mensen, die gelijkende attributen van datzelfde fenomeen, substantie of identiteit beschrijven en/of herkennen en daar een herkenbaar deel van hun tijd aan besteden, en/of omdat ze zich daarmee verbonden voelen.
Dat klinkt abstract en dat is ook precies wat een begrip als ‘god’ zou moeten zijn om een zo breed mogelijke definitie te hebben, waarin de theoloog zich kan herkennen.
Theologie is pertinent NIET een wetenschap, ook al was ze dat in het verleden wel. De definitie van ‘wetenschap’ is namelijk begin 21e eeuw fundamenteel veranderd. Met het ontstaan van de eis, dat wetenschap falsifieerbaar moet zijn (Kuhn, Popper) vallen studies als theologie en astrologie buiten de boot.
Deze site (De theoloog) wil vooral de ’theoloog pur sang’ vertegenwoordigen: een individu dat geïnteresseerd is ín, of zich bezighoudt mét culturele religieuze fenomenen, die verband houden met de expressie van diegenen, die voldoen aan de definitie van theologie, zoals hierboven beschreven.
Een definitie omvat uiteraard een omschrijving, die resoneert bij de lezers van dit artikel. Anders is een definitie zinloos. Op deze site wordt een definitie gegeven, die abstracter is en dus in mijn ogen beter bruikbaar, dan de gevestigde definitie, die ervan uitgaat dat theologie een vakgebied en doctrine is. In zijn puurste vorm is theologie de bezigheid, die betrekking heeft op de bestudering van culturele fenomenen, waarbij ‘god en goden’ het thema is. In de wetenschap zou je moeten kunnen spreken van een ‘object voor studie’. God/goden is/zijn geen empirisch verifieerbare objecten maar concepten, abstracties, ontstaan uit gemeenschappelijke verhalen, rituelen, symbolen en helden. Het is een specialisatie van cultuuronderzoek, het onderzoek naar precies die 4 fenomenen (verhalen, rituelen, symbolen en helden) binnen een cultuur, waarbij sprake is van het begrip ‘god’ en ‘goden’. In dat opzicht zou het een wetenschap kunnen zijn, want het onderzoek naar die fenomenen leidt tot toepasbare kennis, zoals verklaringen omtrent gedrag van een groep mensen, de noodzaak van het handelen van de groep, oorzaak en doel, nut, etc. Wat niet geprobeerd moet worden is om de waarachtigheid achter de verhalen proberen te achterhalen. Ik bedoel, dat we niet moeten proberen ‘aan te tonen’, of de verhalen gebaseerd zijn op daadwerkelijke historische gebeurtenissen; je moet wel heel erg van je padje zijn als je vol zou houden, dat er een mens geleefd heeft, geboren uit een vrouw die geen geslachtsgemeenschap heeft gehad, vervolgens over water loopt, water in wijn verandert, doden leven inblaast, blinden en lammen geneest, uit 3 broden en 2 vissen een maaltijd maakt die honderden voedt en laaft, een marteldood sterft en na drie dagen opstaat uit de dood en met gaten in polsen en enkels aan zijn leerlingen verschijnt.
De theoloog onderzoekt liever, wat de mensen beweegt te (willen) zoeken naar een god, als symbool voor gemeenschapszin. Op deze site vindt u verklaringen voor de noodzaak van een godsdienst, simpelweg omdat de mens in zijn natuur daar voordeel (lees overlevingskansen) aan ontleent. Daarnaast onderzoekt de theoloog welke mechanismes aan de massale navolging van rituelen, geloof in verhalen, symbolen en helden ten grondslag liggen. Godsdienst en geloof verbinden groepen en beschermen groepen tegen andere groepen. Dat dat vaak (of meestal) tot oorlogen tegen en uitroeiing van andersdenkenden leidt, is een noodzakelijk gevolg van die mechanismen. Het voorkomt overbevolking, en zorgt ervoor dat de machtigen hun macht vergroten of op zijn minst vasthouden.