Wat is religie?

Op deze pagina wordt de definitie gegeven voor ‘Religie’, zoals het woord op deze site wordt gebezigd.

Religie (lt: re-ligare = opnieuw binden) is een verzamelterm voor alles wat groepen mensen verbindt en is in zijn ruimste betekenis dus het geheel van kenmerken, dat het mogelijk maakt om groepen in te delen naar de overeenkomsten, door de kenmerken omschreven.

De kenmerken zijn zowel ex post als ex ante te beschrijven: We kunnen ze herkennen door op gemeenschappelijke kenmerken te letten bij het observeren van groepen en we kunnen ze van te voren bepalen en op basis daarvan mensen in groepen proberen in te delen, zoals we dat ook in de taxonomie van flora en fauna doen.

Laten we om te beginnen afspreken, dat religie een cultuurfenomeen is. We kunnen dan religie omschrijven (en herkennen) aan de hand van gemeenschappelijke:

• Verhalen
• Symbolen
• Helden
• Rituelen

Religie heeft daarnaast een extra eigenschap, namelijk dat ze gebaseerd is op langzaam-veranderende kenmerken, waarbij over het algemeen het sociaal karakter de meest constante factor is: Religie verbindt mensen, doordat de mensen tijd en aandacht geven aan wat gelijkgestemden (lees: mensen met dezelfde religie) bezig houdt. Niet zelden beschermen mensen in deze groep mekaar tot in extremo, ze gaan voor elkaar door het vuur en gaan collectief tegen andersdenken teweer. De verhalen, symbolen, helden en rituelen veranderen nauwelijks in de loop der tijd en zijn dus hardnekkig en blijvend verankerd in de cultuur.

Nou zou u kunnen denken “Maar dat geldt toch voor meer dan religie alleen?”. Ja, dat klopt inderdaad, afhankelijk van hoe ruim u religie definieert. Een voetbalclub bijvoorbeeld kan een fanclub hebben. En die fanclub kan vervolgens heel veel lijken op een religie: Een fanclub heeft symbolen bijvoorbeeld, zoals een clubvlag, een clublied, kleuren, etc. En verhalen, over helden (de voetballers, trainers/coaches) en uiteraard ook rituelen, zoals het schminken, de knokpartijen bij derby’s, de ‘yells’, slogans, handgebaren, noem maar op. Wat een fanclub in ieder geval niet heeft is een (bijna) eeuwig leven. Fanclubs, net als politieke stromingen, kunststromingen en andere culturele stromingen zijn veranderlijk en tijdelijk.

Op deze site gebruiken we daarom de volgende definitie voor religie:

Religie is het verzamelbegrip voor de beschrijvingen van wat mensen groepeert op basis van gemeenschappelijke verhalen, helden, symbolen en rituelen en is een culturele stroming, die bijna onveranderlijk is.

Waarom Religie?

Op deze site vindt u verschillende gezichtspunten, om de vraag ‘Waarom Religie’ te beantwoorden. Ze hebben gemeen, dat ze allemaal een teleologische verklaring geven, een verklaring voor het nut van religie. Wat hier wordt betoogd komt in feite op het volgende neer:

Religie is een noodzakelijk, onlosmakelijk en onafscheidelijk onderdeel van de mens, zoals de longen dat zijn en zoals het hart dat is. Het verwijderen daarvan leidt onherroepelijk tot de dood.

Het is daarmee ook de brandstof, waarop ons leven draait, of we dat willen of niet.

Bovenstaande stelling is lastig te begrijpen, kan ik me voorstellen. En als je hem zo leest, zonder context, kan ik me voorstellen dat u het er totaal niet mee eens bent. Ik raad u echter aan door te lezen en u zult op het eind dezelfde conclusie trekken als de theoloog.

Om te beginnen moeten we afspreken, wat we als religie beschouwen en wat niet, of maw, welke definitie gebruiken we vanaf hier en verder.

Religie is niet:

• Een voetbalclub of supportersclub.
• Een politieke beweging.
• Een muziekgezelschap, muziekband, fanclub of muziekvereniging.

Religie is wel:

• De Islam
• Het Joodse gedachtengoed
• Het Christendom
• Boedhisme
• Taoisme
• Hindoeisme

Maar ook:

• Natuurgodsdiensten (geloofsovertuigingen door volksstammen, klein en groot)
• Polytheistische geloofsovertuigingen (waarvan er op aarde naar schatting enkele duizenden zijn)
• Romeinse geloofsovertuigingen, al dan niet politiek gefundeerd
• Egyptische, Griekse, Perzische, Vroeg-Joodse, Orthodoxe, Germaanse, Noorse mythologie

Met deze opsomming zijn we er nog niet. Ik verwijs even terug naar het begin van dit artikel: Religie is iets dat zich in een cultuur manifesteert, zich als een cultuur gedraagt en langzaam muteert (religie is op zijn minst tientallen decennia oud). Het ontstaat in de overtuiging van een groep mensen, manifesteert zich volgens de regels van de cultuur (helden, rituelen, verhalen en symbolen) en hecht gemakkelijk aan mensen.

Tot slot wil ik melden, dat o.a. in de Verenigde Staten de definitie van religie ruim wordt toegepast op groeperingen die een kerk willen oprichten. Een kerk kan worden beschouwd als een verzamelplaats, waar gelijkgestemden gemeenschappelijk activiteiten ontplooien en gezamenlijk de rituelen uitvoeren, de verhalen delen, symbolen en helden aanroepen en vereren en wat dies meer zij. Een kerk in de VS is vrijgesteld van belastingen, waardoor het een aantrekkelijk instituut is voor mensen, die hun vermogen snel willen vergroten en willen beschermen tegen de rest van de gemeenschap. Vandaar ook dat mensen als L. Ron Hubbard (Scientology kerk) en Bhagwan in de VS hun kerk hebben gesticht. Is daarmee de Scientology kerk een religie? Ja en nee. Door de oprichting van de kerk wordt aan een aantal kenmerken van religie voldaan. Ze is echter wel (nog steeds) heel veranderlijk en nog redelijk jong (opgericht in de jaren 50 van de vorige eeuw dus ongeveer 70 jaar oud). Datzelfde geldt (of gold) ook voor de kerk van Bhagwan, hoewel die kerk in de jaren 80 uit de VS is vertrokken en een stille dood stierf in India, na schandalen over corruptie, moord aanklachten, mishandeling en misbruik.